РУС 
Бұл соған тұрарлық па?
Қазақстандық қор нарығы соңғы жылдары бірқатар реформалар мен бастамалардың арқасында белсенді дамыды. Бұл өзгерістер реттеуші тарапынан да, кәсіби нарық қатысушылары тарапынан да жүргізілді. 2023 жылдың наурыз айында Қазақстан өз тарихындағы маңызды қаржылық межеге жетті – жергілікті қор нарығында инвесторлар саны бір миллионға жетті.
2023 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша Орталық депозитарийдің номиналды ұстау жүйесінде 1 188 000-нан астам брокерлік шот тіркелген. Тек 2023 жылдың қаңтарынан наурызына дейін шоттар саны 130 мыңға артты. Бұл азаматтардың қаржы нарығына деген үлкен қызығушылығын айқын көрсетеді. Кейбір инвесторлар акцияларды сатып алса, басқалары тұрақсыз және құбылмалы акциялар нарығымен жұмыс істеуден қорқып, пассивті кірісті жөн көреді – мысалы, облигацияларға инвестиция салу арқылы.
МҚҰ-ның бұған қандай қатысы бар?
Облигацияларға инвестиция жасау – бұл қаржылық құрал, оны тәуекелге бармай, активтердің сақталуына және банк депозиттерінің табыстылығына ұқсас пайда алуға сенетін адамдар пайдаланады. Ең перспективалы облигациялардың бірі – МҚҰ-лардың корпоративтік облигациялары, себебі бұл нарық тұрақты және қарқынды өсім көрсетіп келеді.
МҚҰ қызметін реттейтін заңнамадағы өзгерістер 2020 жылдың 1 қаңтарында күшіне енді және микрофинанс ұйымдарына қарыз капиталының жаңа нарығына – облигацияларды шығаруға қолжетімділік ашты. Бұған дейін олар ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында іс жүзінде болмаған, тек кейбіреулері ғана кредиттік портфельдерді секьюритизациялау арқылы қарыз қаражатын тартқан еді.
Мысалы, TAS GROUP 2018 жылы ұйымдастырылмаған нарықта ТОО СФК Finance Investment Group арқылы 1,6 млрд теңге тартты. Бір жылдан кейін TAS GROUP еуропалық инвестициялық платформа Mintos-та аккредитациядан өтіп, сол жерде шамамен 5 млн еуро көлемінде қарыз алды.
МҚҰ облигациялары барған сайын қызықты қаржы құралына айналуда. Дебюттік 2020 жылы KASE-дегі бондарға жазылу кезіндегі орташа сұраныс 84% болды, ал 2022 жылы бұл көрсеткіш 119%-ға дейін өсті. Сонымен қатар, KASE-де орналастырылған облигациялар бойынша орташа сұраныс көрсеткіші жалпы 109% құрады.
МҚҰ нарығы қалай жұмыс істейді?
Өткен жыл нарық үшін айтарлықтай өсудің жаңа кезеңі болды. Бірнеше жыл бұрын ҚР Ұлттық банкі мен Қаржы нарығын дамыту және реттеу агенттігі микрофинанстық компаниялардың балансын жеке қарастыра бастады (бұрын олар ҚР ҰБ статистикасында ломбардтар және кредиттік серіктестіктермен бірге есептелетін). 2022 жылы бұл баланстар кеңейді: активтер 35,2%-ға, міндеттемелер 37,5%-ға, ал капитал (орта есеппен) 29,8%-ға өсті.
Салыстыру үшін: 2022 жылы банктердің активтері қорытынды айналымдарды ескере отырып, 18,4%-ға өсті (осы көрсеткіш бойынша үздік ондыққа кірген әрбір оныншы МҚҰ ғана банктік сектордың орташа деңгейінен төмен нәтиже көрсетті). Әрине, абсолютті сандар тұрғысынан МҚҰ мен банктердің көлемдерін салыстыру толықтай дұрыс болмауы мүмкін, бірақ пайыздық арақатынаста бұл ең көрнекі көрсеткіш болып табылады.
МҚҰ-ның 2022 жылғы жетістіктерінің бірі – активтер көлемі бойынша 1 трлн теңге межесінен асу болды. 2023 жылға сектор 1,1 трлн теңге активтерімен қадам басты.
2022 жылы микрофинанс ұйымдарының несиелік портфелі 31,8%-ға өсіп, 917 млрд теңгеге жетті. Алдыңғы жылы бұл көрсеткіш 89,9% болған. Таза пайда 41,3%-ға өсіп, 88,1 млрд теңгені құрады.
Табыс пен активтердің өсуіне пропорционалды түрде артып келе жатқан МҚҰ-ның таза кірісі тұрақты түрде жоғары рентабельділік көрсеткіштерін қамтамасыз етеді: пайда мен табыс арасындағы қатынас жоғары деңгейде сақталуда – 17,3% (2021 жылы 19,2%), ал активтердің соңғы кезеңдегі кірістілігі – 8% (2021 жылы 7,7%).
Осыған байланысты қаржы нарығына шығатын микрофинанстық ұйымдардың саны артып келеді. Демек, әлеуетті инвесторлар үшін бәсекелестік күшейе түсуде. Бұл ретте негізгі бәсекелестер ретінде банктер мен сақтандыру компаниялары емес, бөлшек инвесторлар қарастырылады.
Орналастырылған облигациялар бойынша белсенді өтінімдердің жалпы көлеміндегі жеке тұлғалардың үлесі 50%-дан асты. Бұл институционалдық инвесторлардың сақтықпен инвестициялауымен немесе жекеменшік сектор ұйымдарының борыштық бағалы қағаздарына мүлдем қаржы салмауымен байланысты, өйткені олар пруденциялық реттеу талаптарына бағынады.
Инвесторлар үшін бәсекелестік күресте микрофинанстық ұйымдар олардың мүдделері мен қажеттіліктеріне жедел жауап береді, атап айтқанда, шетел валютасында облигациялар шығарады. AIX-те орналастырылған МҚҰ облигацияларының жалпы көлемінің 54%-ы долларлық шығарылымдарға тиесілі.
Долларлық облигациялар инвесторлар арасында ерекше сұранысқа ие. Мысалы, KASE-дегі валюталық облигацияларға жазылу кезіндегі сұраныс ұсыныстың орташа есеппен 144%-ын құрады; салыстыру үшін: теңгелік облигациялар бойынша сұраныс 96% деңгейінде қалыптасты. Долларлық бондар ұлттық валютадағы облигацияларға қарағанда үш есе көп белсенді өтінім жинайды (142,5 қарсы 44), сонымен қатар оларды жеке инвесторлар жиі сатып алады (жеке тұлғалардың үлесі – 81% қарсы 46%).
Соңғы орналастырылған МҚҰ облигацияларының купондық мөлшерлемесі екі биржада жылдық 10-11%-ды құрады, бұл банктік депозиттердің табыстылығынан (0,75-1%) және USD-дегі ірі эмитенттердің облигацияларынан (шамамен 5%) айтарлықтай жоғары. Теңгедегі МҚҰ облигацияларының орташа табыстылығы шамамен 20%-ды құрайды. Мысалы, дәл осындай купондық мөлшерлеме 2019 жылы Қазақстанда алғашқы болып AIX-те екі жылдық бондарды тоқсан сайынғы төлемдермен орналастырған TASCREDIT компаниясында болды. Сол кезде облигациялар 2,5 млрд теңгеге сатып алынған еді.
МФО облигацияларын таңдау кезінде неге назар аудару керек?
Негізгі критерийлер бар – компания төлеген дивидендтердің көлемі мен динамикасы, сондай-ақ облигацияларды шығару тұрақтылығы. Мысалы, жоғарыда аталған TASCREDIT компаниясын қарастырайық: - 2019 жылы 1 млн теңгеден 4000 облигация шығарылып, жалпы сомасы 4 млрд теңге болды. - 2021 жылы компания 500 000 теңгеден 20 000 облигация шығарып, жалпы сомасы 20 млрд теңгені құрады. Купондық мөлшерлеме жылына 19%, төлемдер тоқсан сайын жүргізілді. - Бұл облигациялардың 10 млрд теңгесі инвесторлар тарапынан сатып алынды. Бірінші шығарылым бойынша инвесторларға 700 млн теңгеден астам төленді, ал екіншісінен 2 млрд теңгеге жуық төлем жасалды (2023 жылдың 2-тоқсанына сәйкес).
Сонымен қатар, келесі көрсеткіштерді ескеру маңызды: - меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффициенті - қарыз жүктемесінің деңгейі - ROI (инвестициялардың кірістілік коэффициенті) - бір қарыз алушыға максималды тәуекел коэффициенті Маңызды жайт – заңға сәйкес, бұл коэффициент 0,01-ден аспауы керек. Қазіргі уақытта бұл талапқа бар болғаны алты ірі МҚҰ сай келеді.
ROI көрсеткіші, өз кезегінде, бизнестің инвестицияларының, мысалы, жарнамаға немесе жалпы маркетингке салынған қаражаттың қаншалықты өтелетінін көрсетеді. Есептеу формуласы: (инвестициялардан түскен кіріс – инвестициялар көлемі) / инвестициялар көлемі * 100%.
Қорытындылай келе, Қазақстандық МҚҰ облигацияларына инвестициялау сақтық танытатын жеке инвесторлар үшін тиімді қаржы құралы болып табылады. Бұл облигациялар жоғары тәуекелдерге ұшырамайды, ал нарық тұрақты және үздіксіз өсуде.
